Της εκπαιδευτικού, Μαρίας Ψωμά

«Σβήνουν δυο νύχτες και δυο αυγές προβάλλουν στον αγέρα.
Δυο λευτεριές που σμίγουνε μέσα στην ίδια μέρα.
 Δυο λευτεριές ματόβρεχτες, παιδιά μεγάλου κόπου,
η λευτεριά του Έλληνα κι η λευτεριά του ανθρώπου» (K. Παλαμάς)

Πριν την Επανάσταση του 1821

Οι περισσότεροι πιστεύουν πως η Ελληνική Επανάσταση ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Δεν είναι αλήθεια, προηγήθηκαν 70 περίπου επαναστατικά κινήματα σε όλη την ελληνική επικράτεια που στρέφονταν τόσο εναντίον των Τούρκων όσο και εναντίον των Βενετών. Ενδεικτικά αναφέρονται:
•    Κίνημα Κορκόδειλου Κλαδά
•    Επανάσταση Διονυσίου Φιλοσόφου
•    Επανάσταση παπά Ευθυμίου Βλαχάβα
•    Εξέγερση Λάμπρου Κατσώνη
•    Κίνημα του Δασκαλογιάννη

Οι εξεγέρσεις αυτές μπορεί να ήταν τοπικού χαρακτήρα, αυθόρμητες και απαράσκευες και αρκετές από αυτές έγιναν με προτροπή των ξένων δυνάμεων που την κρίσιμη στιγμή φρόντιζαν να εγκαταλείπουν τους εξεγερμένους. Δεν οδήγησαν στην απελευθέρωση της Ελλάδας, δείχνουν όμως ξεκάθαρα τη διάθεση των Ελλήνων. Από τις περιοχές που ξεχωρίζουν για την επαναστατική τους δράση είναι το Σούλι. Ο πασάς των Ιωαννίνων, Αλή, επιδιώκει με κάθε τρόπο την καθυπόταξη του Σουλίου. Το 1797 ο Αλή Πασάς αιχμαλώτισε τον Φώτο, γιο του Λάμπρου Τζαβέλα και έκανε μία πρόταση πολύ δελεαστική στον Λάμπρο. Θα του έδινε πίσω το παιδί του αρκεί ο Τζαβέλας να έδινε στον πασά το Σούλι. Ας σημειωθεί πως ο πασάς ήταν ανηλεής και ο Λάμπρος το γνώριζε αυτό. Η απάντηση του καπετάνιου παρατίθεται αυτούσια:

"Αλή Πασά, Χαίρομαι που γέλασα ένα δόλιο. Είμαι δω να διαφεντεύω την Πατρίδα μου, εναντίον εις ένα κλέφτη σαν κι εσένα. Ο γιός μου θέλει αποθάνει. Εγώ όμως ανελπίστως θέλω να τον εκδικηθώ πριν αποθάνω..Κάποιοι Τούρκοι σαν και σένα θα πούνε πως είμαι άσπλαχνος πατέρας, με τον να θυσιάσω το γιό μου για τον εδικόν μου λυτρωμό. Αποκρίνομαι, για να ξέρεις, ότι εάν εσύ πάρεις το βουνόν (ενν το Σούλι), θέλεις σκοτώσει και το γιό μου και το επίλοιπον της φαμίλιας και τους συμπατριώτες μου, και τότε δεν θα μπορέσω να εκδικήσω το θάνατό τους!...Αμή, αν νικήσομεν , θέλει έχω και άλλα παιδιά, η γυναίκα μου είναι νέα! Εάν πάλι ο γιός μου, νέος καθώς είναι, δε μένει ευχαριστημένος να αποθάνει για την Πατρίδα του, αυτός δεν είναι άξιος να ζήσει! Και δε γνωρίζεται ως γιός μου! Προχώρησε λοιπόν, άπιστε! Είμαι ανυπόμονος να εκδικηθώ να πιω το αίμα σου!
Εγώ ο ωμοσμένος εχθρός σου, ο καπετάν Λάμπρος Τζαβέλλας….»

Όσο κι αν θέλουν κάποιοι να εξαλείψουν ή να μειώσουν την προσφορά όλων των Ελλήνων, το αυτοκρατορικό φιρμάνι (30 Ρετζέπ 1236 = 3 Μαίου 1821) τους διαψεύδει:
«Το εν Μολδαβία κίνημα τών απίστων και κατηραμένων ‘Ελλήνων, μεταδοθεν εις τάς πέραν τής Θεσσαλονίκης χώρας, προεκάλεσε την αναρχίαν και τον άναβρασμον μεταξύ τών εκεί κατοίκων .... Έκ τών γεγονότων τούτων άπαξ ετι κατεδείχθη ότι ή επανάστασις αυτη τών απίστων, φέρουσα γενικον χαρακτήρα, έχει εξυφανθή και προσχεδιασθή κατόπιν συνεννοήσεως ολοκλήρου τής φυλής αυτών».

Αυτή η Γη έχει φωνή. Η Μακεδονία στις φλόγες της Επανάστασης του 21

Πριν αρκετό καιρό εξαίρετοι καλλιτέχνες του Πόντου και της Κρήτης ένωσαν τις φωνές και το ταλέντο τους και παρουσίασαν μία εκδήλωση αφιερωμένη στη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Ας μου επιτρέψουν να δανειστώ τον τίτλο τους για να μιλήσω για την προσφορά της Μακεδονίας στον αγώνα του ’21. Αυτή η γη έχει φωνή και δικαιούται να μας μιλήσει για τα αγιασμένα αίματα των Μακεδόνων που δέχτηκε στους κόλπους της. Από τις αρχές του 1821 όλη η περιοχή γύρω από τη Θεσσαλονίκη βρίσκεται σε επαναστατικό αναβρασμό. Η μία μετά την άλλη οι περιοχές της Μακεδονίας επαναστατούν: Θάσος, Χαλκιδική, Κατερίνη, Νάουσα. Αρχηγοί των επαναστατικών σωμάτων Μακεδονίας είναι ο Χαλκιδικιώτης Καπετάν Χάψας και ο Σερραίος Εμμανουήλ Παπάς.

Ο Χάψας, που στην πραγματικότητα λεγόταν Κάψας, του αποδόθηκε όμως αυτό το προσωνύμιο γιατί «έχαφτε» τους Τούρκους, έδωσε αποφασιστική μάχη κοντά στην περιοχή του σημερινού αεροδρομίου Θεσσαλονίκης ή κατά άλλους εκεί που σήμερα βρίσκεται η Αμερικανική Γεωργική Σχολή. Ο τουρκικές δυνάμεις ενισχυμένες από τον Μπαϊράμ πασά είναι υπέρτερες. Η τελευταία πράξη του δράματος παίχτηκε στα Βασιλικά λίγο κάτω από το μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας στις 10 Ιουνίου 1821. Η τελευταία περιγραφή για τον Χάψα είναι ότι όρμησε με ένα σπαθί στο χέρι κι ένα μαχαίρι στα δόντια.

Ο Εμμανούηλ Παπάς ήταν ένας πάμπλουτος τραπεζίτης από τις Σέρρες πατέρας 9 παιδιών. Στον αγώνα για την ελευθερία θυσίασε και τα δύο, τα χρήματα και τα 6 από τα 9 παιδιά. Ο Νικόλαος πέθανε στο Φάληρο στο πλευρό του Καραϊσκάκη, ο Αλέξανδρος έπεσε στο Μεσολόγγι, ο Ιωάννης στο Μανιάκι στο πλευρό του Παπαφλέσσα, ο Γεώργιος στη Λαμία, ο Δημήτριος απαγχονίσθηκε από τους Τούρκους στο Νεόκαστρο, ο Αθανάσιος αποκεφαλίστηκε στη Χαλκίδα. Ο γιος του Αναστάσιος ζει και σπουδάζει στη Βιέννη και το Μόναχο. Αποφασίζει να εγκαταλείψει τις ανέσεις και να καταταγεί. Στον αδερφό του Αθανάσιο γράφει:

"Αγαπημένε μου αδελφέ! «[…]Μιά γυναικεία μορφή στεκόταν πάντα μπροστά στα μάτια μου θλιμμένη, κλαμένη, πληγωμένη, βαριά αλυσοδεμένη. Πάντα με κοίταζε με βλέμμα ατενές χωρίς να μου μιλεί. Αλλά τέλος, πριν από λίγες μέρες μου είπε θυμωμένα: «Παιδί μου, πάψε πια να είσαι σκυθρωπός! Πάψε να είσαι μόνο ο Αναστάσιος Έμμ. Παπά, ο γιος του καλού σου πατέρα! Είσαι ένας Μακεδόνας και το καθήκον σε καλεί. Αίσχος κι ανεξίτηλη ντροπή θα είναι για σένα, εάν μείνεις αδιάφορος σ’ αυτήν την ευκαιρία. Εμπρός λοιπόν, αγαπημένο μου παιδί! Δείξε πως είσαι ένας Μακεδόνας![…] Το αποφάσισα, ναι, το αποφάσισα! Έχετε γεια! σπεύδω προς τα ένδοξα πεδία των μαχών του Μαραθώνα και των Θερμοπυλών! Εκεί με περιμένει το στεφάνι ενός πραγματικού στρατιώτη η ίσως ακόμα και ο θάνατος .Αλλά για μένα είναι το ίδιο. ‘Ο θάνατος για την Πατρίδα είναι το γλυκύτερο χάρισμα[..]». (Παπαδημητρίου, σ. 134).
   

  Η Θεσσαλονίκη κατά τη μαρτυρία του μολλά Χαϊρουλάχ μετατρέπεται σε ένα «απέραντο σφαγείο», ενώ οι περιουσίες των πάμπλουτων Θεσσαλονικέων δημεύονται και τα προσωπικά τους είδη πουλιούνται σε εξευτελιστική τιμή. Το Καπάνι, η Μητρόπολη τα τείχη που βρίσκονται κοντά στην Καμάρα, η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου επί της Εγνατίας γίνονται τόπος μαρτυρίου των δύστυχων Ελλήνων. Οι αυτόπτες μάρτυρες όπως ο Francois Parcy μιλούν για ανασκολοπισμούς. Στη Θεσσαλονίκη τυχαίνει και ένας άλλος δυσβάσταχτος κλήρος, να υποδεχτεί τις αιχμάλωτες Ναουσαίες. (Καραθανάσης, 2008, σ. 12). Σύμφωνα με έγγραφο του Αμπού Λουμπούτ, του επονομαζόμενου και ροπαλοφόρου(σημ. διοικητής της Θεσσαλονίκης), σφαγιάζονται ή απαγχονίζονται όλοι οι άντρες αιχμάλωτοι, ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά εξανδραποδίζονται. Τα θύματα σύμφωνα με νεότερες εκτιμήσεις ανέρχονται σε 2000. 13 νεαρές Ναουσαίες προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων και ατιμαστούν προτιμούν να πέσουν στα παγωμένα νερά της Αραπίτσας, όπου βρίσκουν τραγικό θάνατο. Στη Θεσσαλονίκη οδηγούνται οι γυναίκες των αρχηγών της Επανάστασης στη Νάουσα η Γάτσαινα, η Καρατάσαινα και η Ζαφειράκαινα.

Χρωστούμε στον Πουκεβίλ την πληροφορία για το μαρτύριο τους που σημειώνει: «φρικιώ αναγράφων». Το μαρτύριο των δύο πρώτων είναι ο εντοιχισμός, δηλαδή οι Τούρκοι τις έχτισαν ζωντανές σε τοίχο της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης. Περιχύνουν μέλι στα κεφάλια τους, ενώ εντός του τοίχου το καταπονημένο σώμα τους θερίζεται από τα σκουλήκια. Για να γλυτώσουν θα πρέπει να αλλαξοπιστήσουν. Η Ζαφειράκαινα αντέχει το μαρτύριο επί 5 μέρες και ξεψυχά. Η Γάτσαινα όμως λυγίζει την 3η μέρα και ο λαός της φτιάχνει τραγούδι με λόγια σκληρά: « Η Γάτσαινα ετούρκεψε και σε χαρέμι μπήκε. Κρίμα στον άντρα σ΄ Γάτσαινα, προδότρα, αλλαξοπίστρα!».

Για την Καρατάσαινα το μαρτύριο είναι διαφορετικό. Τη ρίχνουν σε ένα σάκο με δηλητηριώδη φίδια. Ἀλλά καί σ᾿ αὐτή τήν ὀδυνηρή κατάστασι πού βρισκόταν, ἡ σύζυγος τοῦ ὁπλαρχηγοῦ Καρατάσου «δέν ἔπαυσε», ὑπογραμμίζει ὁ Πουκεβίλ, «νά προσεύχεται θερμῶς ὑπέρ τῶν δημίων της, ἐπικαλουμένη τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ καί τῆς Παναγίας μέχρι τῆς  τελευταίας ὥρας».    Καί καταλήγει• «Οὕτως ἀπέθνησκον αἱ χριστιαναί γυναῖκες».

Η άγνωστη προσφορά

Η προσφορά της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και των νησιών του Αιγαίου είναι λίγο πολύ γνωστή και αδιαμφισβήτητη. Σε αυτή τη μεγάλη όμως και ωραία θυσία συνέβαλαν και άλλες περιοχές όπως είναι η Κύπρος, η Θράκη και Μικρά Ασία. Η Κύπρος, η Θράκη και η Μικρά Ασία περιοχές με ακμαίους ελληνικούς πληθυσμούς παρουσίαζαν κάποιες ιδιαιτερότητες που δεν επέτρεπαν την ευθεία ανάμειξή τους στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, καθώς ήταν κοντά στα οθωμανικά διοικητικά κέντρα. Επιπλέον, και στις τρεις περιοχές επιχειρήθηκε εθνολογική αλλοίωση του πληθυσμού με τη μεταφορά Τούρκων εποίκων, γεγονός που δυσχέραινε τα πράγματα. Ωστόσο, και οι τρεις περιοχές συμμετείχαν στην Επανάσταση του 21 και πλήρωσαν και οι τρεις βαρύτατο φόρο αίματος.

Στην Κύπρο δρα ο Ηπειρώτης γιατρός Δημήτριος Ύπάτρος και μυεί στη Φιλική Εταιρεία τον αρχιεπίσκοπο Κυπριανό και άλλους κληρικούς και προκρίτους του νησιού. Ο αρχιεπίσκοπος υπόσχεται οικονομική βοήθεια όχι όμως και επανάσταση στην Κύπρο, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν καταστροφικό. Στα έγγραφα φαίνεται πως τα χρήματα προορίζονται για την ανέγερση σχολείου στην Πελοπόννησο (έτσι αποκαλείται συνθηματικά η Επανάσταση). Ο διοικητής της Κύπρου Κιουτσούκ Μεχμέτ αντιλαμβάνεται την κίνηση και εισηγείται στον σουλτάνο την εκτέλεση 486 κληρικών και λαϊκών. Πράγματι, ο σουλτάνος δίνει την έγκρισή του και ο Κιουτσούκ Μεχμέτ δίνει την εντύπωση ότι καταστέλλει την επανάσταση στην πραγματικότητα όμως βρίσκει την ευκαιρία για να επιδοθεί σε ένα όργιο αυθαιρεσίας: αρπάζει περιουσίες, λεηλατεί σπίτια και μοναστήρια και προβαίνει σε σφαγές. Το όργιο αίματος και λεηλασιών διήρκεσε πολλές μέρες και ο κατάλογος των 486 θυμάτων ξεπεράστηκε κατά πολύ. Κάποιοι μιλούν για 1000 νεκρούς σε σύνολο πληθυσμού 80.000. Ο αρχιεπίσκοπος Κυπριανός, ενώ μπορούσε να καταφύγει στα «κόνσολα», τα προξενεία της Λευκωσίας, δεν το κάνει και απαγχονίζεται στις 9 Ιουλίου 1821. Το διάστημα αυτό και καθ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης πολλοί Κύπριοι φεύγουν και έρχονται στην Ελλάδα, για να πολεμήσουν.

Η Θράκη ανήκει στις περιοχές εκείνες που περιήλθαν νωρίς στα χέρια των Οθωμανών(1361). Υπολογίζεται ότι περίπου 300.000 παιδιά από τη Θράκη έγιναν Γενίτσαροι και επιπλέον υπήρξαν βίαιοι εκπατρισμοί, λεηλασίες θρακικών πόλεων και χωριών (Σαμοθράκη, Ανδριανούπολη, Διδυμότειχο) και ομαδικές σφαγές (Ισαακίο, Σοφικό, Ασημένιο, Ραιδεστός κ.α.)  Παρόλα αυτά, όταν έρχεται η ώρα η Θράκη θα πάρει μέρος στον Αγώνα. Είναι πολλοί οι Θρακιώτες που μυούνται στη Φιλική Εταιρεία και αυτοί που πολεμούν στον Ιερό Λόχο του Υψηλάντη. Ενδεικτικά αναφέρονται ο Θανάσης Καράμπελιας και ο Γεώργιος Γιαννακούδης που καταγόταν και οι δύο  από την Κορνόφωλιά του Έβρου. Μετά τη διάλυση του Ιερού Λόχου κατευθύνθηκαν στη νότια Ελλάδα. Οι Θρακιώτες πρόσφεραν τα πλοία και την περιουσία τους. Ξεχωρίζει το ζεύγος Αντωνίου και Δόμνας Βιζβίζη. Επίσης γνωστοί καπετάνιοι είναι ο Εμμανούηλ Τέρογλου και Ελευθέριος Παλαιός. Οι καπετάνιοι αυτοί ουσιαστικά έλεγχαν με τα πλοία τους τα στενά του Ελλήσποντου. Το 1821 – 1822 σημειώνονται εξεγέρσεις στη Σαμοθράκη, τα Λάβαρα, την Αίνο την Καλλίπολη κ.α. Οι εξεγέρσεις καταστέλλονται με βίαιο τρόπο και τα γυναικόπαιδα πουλιούνται στα σκλαβοπάζαρα. Αξίζει να σημειωθεί πως ένα τμήμα υπό τον Μητροπολίτη Μαρώνειας (Κομοτηνής) Κωστάντιο, ενώθηκε με το σώμα του Εμμανουήλ Παπά στη Χαλκιδική. Πολλοί κάτοικοι της Αίνου, της Μαρώνειας, της Σαμοθράκης κατέβηκαν στη Νότιο Ελλάδα, για να πάρουν μέρος στον Αγώνα.

Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, της Ιωνίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας δεν ήταν δυνατόν να απουσιάσουν από το Μεγάλο Αγώνα του Έθνους. Οι Μικρασιάτες συχνά πυκνά γεύονταν την εκδικητική μανία των Τούρκων. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση σημειώνονται διώξεις, σφαγές εξανδραποδισμοί σε Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη, ενώ στις Κυδωνιές μία αμιγώς ελληνική πόλη – οι Τούρκοι ήταν μόνο 3 – οι σφαγές φτάνουν περίπου τις 30.000. Όμως οι αγριότητες δεν έκαμψαν το φρόνημά τους. Συγκροτείται η Ιώνιος Φάλαγξ (Φάλαγγα της Ιωνίας), ένας στρατιωτικός σχηματισμός που παίρνει μέρος στις μάχες του Αγώνα. Οι Μικρασιάτες, οι Πόντιοι, οι Καππαδόκες απέκρυπταν πραγματικά τους ονόματα, από φόβο, μήπως ξεσπάσουν αντίποινα κατά των συγγενών τους στη Μικρά Ασία και φρόντιζαν να δηλώνουν ως επώνυμο τον τόπο προέλευσής τους. Έτσι, έχουμε επίθετα πατριδωνυμικά, δηλαδή απλά και μόνο δηλωτικά της πατρίδας τους, όπως π.χ. Σμυρνιός, Σμυρνιώτης ή Σμυρναίος, Αϊβαλιώτης ή Κυδωνιάτης, Μοσχονησιώτης, Βουρλιώτης, Καισαρέας, Τραπεζούντιος, Γκιουμουσχανετζής (από την Αργυρούπολη – Γκιουμουζχανέ) Καραντενιζλής (Καρά ντενίζ – Μαύρη θάλασσα) και εκατοντάδες άλλα που δήλωναν Ανατολίτες ή Καραμανλήδες.

Προσωπογραφίες

Από τα πρώτα θύματα της Επανάστασης ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄. Μπορούσε να φύγει και να σωθεί, μπορούσε να ζήσει στην ασφάλεια και την πολυτέλεια της Οδησσού. Όταν του το πρότειναν οι υπάλληλοι ξένων πρεσβειών απάντησε:
«Μη με προτρέπετε εις φυγήν, μάχαιρα θα διέλθη τας ρύμας της Κωνσταντινουπόλεως και των λοιπών πόλεων των χριστιανικών επαρχιών. Υμείς επιθυμείτε, εγώ μετημφιεσμένος να καταφύγω...ουχί! Εγώ δια τούτω είμαι πατριάρχης, όπως σώσω το έθνος μου...ο θάνατός μου ίσως επιφέρει μεγαλυτέραν οφέλειαν από την ζωή μου...Ναι, ας μη γίνω χλεύασμα των ζώντων. Δε θα ανεχτώ ώστε εις τα οδούς της Οδησσού, της Κέρκυρας και της Αγκώνος, διερχόμενον εν μέσω των αγύιων, να με δακτυλοδεικτούσι λέγοντες, Ιδού έρχεται ο φονεύς πατριάρχης».

Από τους πιο γνωστούς και αγαπητούς αγωνιστές του 21 είναι ο Μακρυγιάννης. Είναι γνωστή η πολεμική του ικανότητα. Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι πως ο στρατηγός είχε 7 φοβερές πληγές στο σώμα του και ήταν πάρα πολύ θρήσκος. Κάθε μέρα έκανε 2000 μετάνοιες και αυτό επιβάρυνε την κήλη του. Για το λόγο αυτό φορούσε μία σιδερένια ζώνη.

 «Πότε ακούσατε ότι είμαι θηρίον εις την κοινωνίαν; Πότε έβλαψα την πατρίδα; Έχω δυο πληγάς εις την κεφαλήν, άλλην εις τον λαιμόν, άλλην εις την χείραν, ήτις ως εκ τούτου δεν έχει κόκαλα, άλλην εις την πόδα και άλλην εις την γαστέρα, και είμαι ζωσμένος με τα σίδερα και φυλάττω τα έντερα εντός αυτής. Αυτάς τας πληγάς τας έλαβον δια την πατρίδα, και όταν αλλάξη ο καιρός, οι δριμύτατοι πόνοι με καθιστώσι παράφρονα». […] Μιαν ημέρα έκανα τις μετάνοιές μου, αισθάνθηκα πόνο, βγαίνει και το ξίγκι μου (κήλη). Πλακώσανε οι γιατροί, μου το «δεσαν καλά».

Επίλογος - Η οικουμενική διάσταση της Ελληνικής Επανάστασης

Ο Σαμ Τσέκουας ένας Νιγηριανός που σπούδασε στη Θεσσαλονίκη ένιωσε μέσα του βαθιά τον αγώνα των Ελλήνων: «όσοι μεγαλώσαμε διαβάζοντας τα βιβλία των Ελλήνων, όσοι βρεθήκαμε μέσα από τα βιβλία αυτά στους δρόμους του φωτός, τους δρόμους που άνοιξε στην οικουμένη ο Μέγας Αλέξανδρος, ο κορυφαίος στρατηλάτης που λατρεύτηκε ακριβώς γι αυτή την προσφορά του από τους λαούς Ασίας και της Αφρικής σαν θεός, δεν ήταν δυνατό ούτε να σωπάσουμε, ούτε να επιβάλλουμε στον εαυτό μας οικειοθελή τύφλωση, επειδή αυτό επιζητούσαν και καλλιεργούσαν με τόση επιμέλεια και μαεστρία, τα σκοτεινά κέντρα αισχρών συμφερόντων (σ. 88)… Η ιστορία των Ελλήνων είναι ενιαία. Στο διάβα των αιώνων εναλλάσσονται οι ήρωες στη σκυταλοδρομία του χρέους, κινούμενοι από την ίδια σκέψη, το ίδιο πάθος, τα ίδια ιδανικά. Κι εμείς σήμερα δεν γιορτάζουμε απλώς ημερομηνίες, αλλά την πίστη στην Ελευθερία, την πίστη στην αξιοπρέπεια και το δικαίωμα των λαών να διαχειρίζονται με ελευθερία και αρετή όσα τους ανήκουν (σ. 57). Τα παλληκάρια στολίζονται και στήνουν χορό στα αλώνια του θανάτου. Με ένα χαμόγελο απαρνούνται τον Ήλιο και γίνονται Ήλιοι στις κορφές της αθανασίας… αντιστεκόμενοι ενσυνείδητα σε κάθε δυνάστη που αποφασίζει να κρύψει τον ήλιο των λαών, πετώντας του κατά πρόσωπο, το δώρο της ζωής τους για το ανυπολόγιστης αξίας δώρο της λευτεριάς. Και αυτό είναι φιλοσοφία. Είναι νοοτροπία. Είναι απόφαση χρέους. Είναι η ζωή στην ουσία της» (σ. 59 & 63).

Ας θυμόμαστε πως το πρώτο ελληνικό κράτος είχε πληθυσμό 700.000. Για να δημιουργηθεί χρειάστηκε να θυσιαστούν άλλες 700.000. Ο νεκρός είναι ανυπεράσπιστος γιατί δεν έχει φωνή, ας δανείσουμε λοιπόν εμείς τη δική μας φωνή για να μιλήσουν αυτοί. Αυτό είναι το δικό μας χρέος η υπεράσπιση της αλήθειας και η αλήθεια δεν μπαίνει στην κλίνη του Προκρούστη.
Γιορτάζουμε 200 από την κήρυξη της επανάστασης.
Ας αποδώσουμε στην πατρίδα μας το σεβασμό και την αγάπη που της αξίζει.
ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!!